२२, जेष्ठ २०८२

जुम्ला  ।कालिकोट जिल्ला पचालझरना गाउँपालिका -५ की १७ वर्षीया प्रकृति सेजुवाल, जुम्लाको चन्दननाथ गुरुकुल पाठशालामा चार वर्षदेखि संस्कृत शिक्षा अध्ययन गर्दै आएकी छिन्। उनी जन्मदेखि मृत्युसम्मका सबै संस्कारको कर्मकाण्ड गर्न सक्ने क्षमतासमेत प्राप्त गरिसक्नुभएको छ। उनका लागि संस्कृत र संस्कृति संरक्षणको कार्य मात्र होइन, भविष्यमा आफ्नो गाउँमा गुरुकुल स्थापना गर्ने महत्त्वपूर्ण उद्देश्य पनि रहेको छ।

यस्तै, जुम्लाको तातोपानी गाउँपालिका -४ की १५ वर्षीया गायत्री उपाध्याय पनि गुरुकुलमा संस्कृत अध्ययन गर्दै आएकी छन्। उनी भन्छिन्, “सुरुमा न्यास्रो लाग्थ्यो तर अहिले रमाइलो छ, यसले न केवल मेरो भविष्य बनाउँछ, बरु संस्कृत र संस्कृतिको संरक्षणमा पनि म योगदान दिन चाहन्छु।”

गुरुकुलका शिक्षक कृष्णप्रसाद चाैलागाईका अनुसार, संस्कृत र कर्मकाण्ड सिकेर जीविकोपार्जन गर्न सजिलो छ। “आजकालका युवा बेरोजगार बस्न चाहँदैनन्, संस्कृत सिकेर कर्मकाण्ड गर्न सकिन्छ र यसले आत्मनिर्भरता ल्याउँछ,” उनले थपे।

चन्दननाथ गुरुकुल पाठशालाको स्थापना २०६९ सालमा संस्कृत बचाउन र भाषाको शुद्धता कायम राख्नका लागि गरिएको हो। यहाँ १ देखि ६ कक्षासम्मको अध्ययन हुन्छ, जहाँ संस्कृत भाषा, संस्कृत व्याकरण, संस्कृत रचना, संस्कृत श्लोक र कर्मकाण्डका बारेमा शिक्षा दिइन्छ।

समयक्रमसँगै, संस्कृत सिक्ने विद्यार्थीकै संख्या पनि बढेको छ। गुरुकुलका प्रधानाध्यापक विश्वराज उपाध्यायका अनुसार, “संस्कृत पढ्नका लागि विद्यार्थीको आकर्षण बढ्दै गएको छ र अबको समयमा उनीहरूको संख्या अझ बढ्ने अपेक्षामा छ। संस्कृत शिक्षाले धार्मिक सदाचार कायम राख्नमा मद्दत गर्छ।”

तर, यद्यपि गुरुकुलमा दलित र जनजातिका विद्यार्थीहरूको उपस्थिती भने कम रहेको छ। यसका कारणको विश्लेषण गर्दै प्रधानाध्यापक उपाध्यायले भने, “दलित र जनजातिका विद्यार्थीहरू संस्कृत शिक्षा प्राप्त गर्नका लागि यहाँ आउँदैनन्, जसको कारण उनीहरूको प्रोत्साहन नपाइरहेको हो।”

संस्कृत शिक्षा समावेशी र जातीय विभेदविना सबैका लागि खुला भएकोमा पनि कतिपय विद्यार्थीहरूले यसमा सहभागिता जनाउन नसकेको छ। यसले सरकारी छात्रवृत्तिको अवस्थालाई पनि प्रभावित गरेको छ, जसका कारण प्रति विद्यार्थी १,००० रुपैयाँको छात्रवृत्ति अब केवल छात्राहरूलाई मात्र दिइने भएको छ।

यद्यपि, चन्दननाथ नगरपालिकाले पाठशालाको दिवा खाजाको लागि बजेट विनियोजन गरेको र पुस्तक पाठ्यक्रम विकास केन्द्रबाट पाठ्यपुस्तकहरू आउने क्रम जारी रहेको छ।

गुरुकुलमा शुद्ध उच्चारण र वेदका मन्त्रहरू कण्ठस्थ गराउने प्रक्रिया जारी रहेको छ। यसलाई द्रष्टव्य बनाउँदै जुम्लाका विभिन्न स्थानबाट विद्यार्थीहरू यहाँ संस्कृत शिक्षा प्राप्त गर्न आउँछन् र भविष्यमा संस्कृत र संस्कृति संरक्षणमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्न चाहन्छन्।